Onderzoek naar hyperparasieten heeft er de vaart in

^{Dendrocerus aphidum en Asaphes vulgaris zijn de twee schadelijkste hyperparasieten. Zij kunnen de populatie-opbouw van sluipwespen die bladluis bestrijden ernstig verstoren. Dat kan de biologische gewasbescherming in gevaar brengen (foto: Nina Fatouros, www.bugsinthepicture.com).}

Telers van paprika vrezen de hyperparasieten, insecten die leven op sluipwespen die bladluizen bestrijden. Koppert en het Nederlands Instituut voor Ecologie zoeken in een gezamenlijk project naar een oplossing. De vaart zit er goed in: geuren en lokstoffen zijn de sleutelwoorden.

De hyperparasieten Dendrocerus aphidum en Asaphes vulgaris zijn berucht. In het gewas vroeger in het seizoen op. Zij leven op bladluisbestrijders als Aphipar (Aphidius colemani) en Ervipar (Aphidius ervi). Op deze wijze kunnen zij de biologische gewasbescherming in paprika forse schade toebrengen omdat de luisbestrijders geen populatie kunnen opbouwen.

Roxina Soler schetst het probleem. Zij is teamleider in Kopperts R&D-afdeling Microbiologie, is specialist in de interacties tussen planten en microben en deed in haar vorige werkkring, onderzoeksinstituut NIOO, veel ervaring op in onder meer de terrestrische ecologie en de entomologie. “Vroeg in het seizoen zijn de populaties luisbestrijders nog niet op volle kracht en dus kwetsbaar voor verstoringen. Zij hebben tijd nodig om een populatie op te bouwen en hyperparasieten verstoren dit proces. Hyperparasieten zijn op elk moment een ‘ongewilde’ gast maar hun aanwezigheid kan met name vroeg in het seizoen desastreuze gevolgen hebben; een luisuitbraak. De teler moet dan spuiten. De bestrijders van luis, maar ook die van bijvoorbeeld spint, trips en witte vlieg kunnen ernstig worden geremd. Bovendien treedt groeiremming op, met verlies van productie als gevolg.” Een andere aanpak is het inbrengen van extra bestrijders in het gewas. Maar dat verhoogt de kostprijs van de luisbestrijding dusdanig dat het op weinig bedrijven een reële optie zal zijn.

Van de hyperparasieten is nog niet veel bekend. Hun levenscyclus, dat is niet zo moeilijk, maar met hun zoekgedrag - hoe vinden de hyperparasieten de luisbestrijders? - ligt dat anders. Toch was een half jaar na de start van het vierjarig onderzoek al bekend dat alles draait om geurstoffen die de bestrijders afgeven en die de plant afgeeft als hij door luizen wordt aangevreten. Onderzoekster Martine Kos van het NIOO bracht het mechanisme aan het licht: “De hyperparasieten vinden de luisbestrijders via hun geur. Wat dat betreft zijn deze insecten extreem gevoelig. Het blijkt dat zowel planten met bladluizen als planten met bladluizen-plus-sluipwespen aantrekkelijk zijn voor de hyperparasieten. We onderzoeken nu of de hyperparasieten een onderscheid kunnen maken en welke plant voor hen het meest aantrekkelijk is: die met alleen luizen, of die met luizen en sluipwespen. In ieder geval is al duidelijk dat de mummie van de dode bladluis, met daarin de pop van een sluipwesp, zeer aantrekkelijk is voor de hyperparasieten.”

^{Het wegvangen van hyperparasieten moet vroeg in het seizoen plaatsvinden. Koppert en NIOO zoeken naar de beste strategie.}

Zo bezien kunnen de hyperparasieten met lokstoffen worden weggehouden van de planten waarop luisbestrijders zitten, om vervolgens te worden gevangen en gedood. De strategie is slim, meer niet eenvoudig te realiseren. De hyperparasieten moeten de lokstof goed kunnen ruiken. Dat kan alleen maar vroeg in het seizoen. Want naarmate het gewas groter wordt, wordt de geur van het gewas steeds sterker. De kans bestaat dat hij uiteindelijk de geur van de lokstof overvleugelt. Toepassing vroeg in het seizoen is om nog een reden belangrijk: het maakt het mogelijk om hyperparasieten die in de kas hebben overwinterd weg te vangen, waardoor hun populatie-opbouw kan worden gestoord en de bladluisbestrijders een populatie op kunnen bouwen. Feromonen zijn een ander verhaal; hun geur kan zo sterk zijn, dat hij door de geuren van het gewas heen komt. In een later stadium van het onderzoek, dat voor een groot deel wordt gefinancierd door Technologiestichting STW, zal hier ook naar worden gekeken.

Toch zijn Roxina Soler en Martine Kos voorzichtig optimistisch. Zij en andere wetenschappers zoeken overal ter wereld naar geurstoffen waar de hyperparasieten op reageren. Dat kan in gecultiveerde paprika's zijn, maar ook in wilde varianten. Ook hebben de onderzoekers belangstelling voor het gewas tarwe, waarin de twee schadelijkste hyperparasieten ook te vinden zijn. “Het is een zeer complexe zoektocht”, aldus Roxina Soler en Martine Kos, “want er zijn vele honderden mogelijkheden. Wat ons kan helpen bij het ontwikkelen van een effectieve bestrijdingsmethode, is dat de hyperparasieten ook op de mummies van de luisbestrijders reageren. Dat kan een extra opening zijn.” De twee onderzoeksters sluiten niet uit dat er over enkele jaren een lokstof is gevonden die de hyperparasieten effectief afleidt van de planten waarop luizen en hun bestrijders leven. Telers van paprika zullen er reikhalzend naar uitkijken.