Nematoden winnen terrein in strijd tegen eikenprocessierups

Een goed begin is het halve werk. Zeker als het gaat om de bestrijding van de eikenprocessierups, die vanaf begin april uit zijn eitje kruipt. Dat is hét moment om nematoden in te zetten in de strijd tegen de rupsen. Steeds meer gemeenten nemen het product Entonem van Koppert - met het werkzame aaltje Steinernema feltiae - op in hun bestrijdingsstrategie. Dit stelt hen niet alleen in staat om de eikenprocessierups in een vroeg stadium te tackelen en de inzet van mankracht en machines te spreiden, maar is ook positief voor de biodiversiteit.

De eikenprocessierups stelt gemeenten en groenbeheerders al jarenlang voor grote uitdagingen. Zeker na het rampjaar 2019, waarin de plaag explodeerde, heeft bestrijding van de rups hoogste prioriteit. Vaak wordt getracht om overlast te beperken door middel van het afbranden, afspoelen en wegzuigen van de nesten of het aantrekken van natuurlijke vijanden van de eikenprocessierups. Nematoden kunnen al worden gespoten op de eerste twee stadia van de rups, op het moment dat de bomen nog geen bladeren hebben.

Het toedienen van nematoden maakt het dus mogelijk om eerder te starten met de bestrijding van de eikenprocessierups. Dit is volgens Marc van Rijsewijk van Buha - de uitvoeringsorganisatie van de gemeente Doetinchem, die onder meer is belast met groenbeheer - een groot voordeel. Dit geeft aannemer Wolterinck, die de nematoden inkoopt bij distributeur Mertens, namelijk de mogelijkheid om de werkzaamheden rond het bestrijden van de eikenprocessierups meer te spreiden. ”We beginnen met de toepassing van nematoden, later zetten we andere 'natuurlijke' middelen in. Dit maakt de bestrijding van de eikenprocessierups beter te behappen, zowel qua mankracht als qua machines”, zegt Van Rijsewijk.

Buha heeft zo’n 9000 solitaire eiken in beheer binnen de gemeente Doetinchem. Daarnaast staan er nog veel eiken in bossen en plantsoenen. “Tot nu toe zetten wij alleen een bacterie-middel in als preventief bestrijdingsmiddel tegen de eikenprocessierups, en dan louter op locaties waar de contactmogelijkheden groot zijn. Op die manier hoopten we een soort van beschermende cocon te creëren voor het centrum, en de rups daar weg te houden. Afgelopen jaar was de plaagdruk binnen de bebouwde kom echter zo hoog dat preventief bestrijden toch noodzakelijk bleek.”

"We vinden het belangrijk om de biodiversiteit in het centrum op peil te houden. En vanwege de publieke opinie ligt spuiten hier nogal gevoelig. In overleg met onze distributeur Mertens besloten we daarom om dit voorjaar aan de slag te gaan met de toepassing van nematoden, in de vorm van het product Entonem. Een groot voordeel is ook dat de bijvangst van andere rupsen veel lager is, wat de biodiversiteit ten goede komt. Medio april startten we met de inzet van de nematoden op locaties met veel contactmogelijkheden binnen de bebouwde kom. Voor een optimaal effect werden deze twee keer toegediend.”

Hoewel het nog te vroeg is om concrete resultaten te benoemen, heeft Van Rijsewijk er alle vertrouwen in dat de inzet van nematoden zal bijdragen aan een verlaging van de plaagdruk. “Met de toepassing van Entonem en het wegzuigen van de nesten als curatief bestrijdingsmiddel hopen we de situatie voor nu beheersbaar te houden. Op langere termijn speelt ook het verbeteren van de biodiversiteit een belangrijke rol: het doorbreken van de monoculturen van de eik en het stimuleren van natuurlijke vijanden van de eikenprocessierups. Zoals gezegd draagt de inzet van nematoden hier ook aan bij. Entonem is zonder meer een belangrijke schakel in het beheersbaar houden van de eikenprocessierups.”

Het behoud van de biodiversiteit is ook voor de gemeente Venray een belangrijke reden om nematoden in te zetten in de strijd tegen de eikenprocessierups. Een derde van het bomenbestand in de gemeente - het gaat dan om circa 11.000 bomen - bestaat uit eiken. “Sinds enkele jaren zetten we nematoden in om de eikenprocessierups preventief te bestrijden”, zegt Joep van Bergeijk, coördinator bestrijding eikenprocessierups bij de gemeente Venray. “Nematoden zetten we in op locaties in het buitengebied waar mogelijk beschermde vlindersoorten voorkomen. Het grote voordeel van Entonem is immers dat de nematoden minder andere rupsen doden, en daarmee minder schadelijk zijn voor de biodiversiteit. Dit item staat hoog op de politieke agenda, en is ook een belangrijk maatschappelijk issue.”

De nematoden worden verspoten door hoveniersbedrijf Herman Vaessen, die hierin wordt ondersteund door Peter Bartels van toeleverancier Mertens. Volgens Van Bergeijk zijn de resultaten met de inzet van nematoden over het algemeen positief. “De behandelde bomen zijn voor negentig procent schoon. Opvallend is wel dat in lanen die van oost naar west lopen doorgaans geen enkele eikenprocessierups meer te vinden is, terwijl bij noord-zuid-lanen toch nog wel wat nesten opduiken. Wellicht ontstaat hier meer drift bij het spuiten, waardoor de nematoden eerder wegwaaien. Hier moeten we dan soms toch nog curatief ingrijpen, en de nesten wegzuigen. Maar per saldo maakt Entonem voor ons zeker een belangrijk verschil in de bestrijding van de eikenprocessierups.”

De gemeente Enschede zette dit voorjaar voor het eerst nematoden in, om de eikenprocessierups een halt toe te roepen. Binnen de bebouwde kom van de gemeente staan in totaal 22.000 eiken. Voorheen werd de eikenprocessierups alleen curatief bestreden, door het wegzuigen van de nesten. Maar dat bleek niet meer afdoende, vertelt Petra Klein Breukink. Zij is Projectleider Eikenprocessierups bij de gemeente Enschede. “We konden het probleem op deze manier niet langer onder controle houden. De volksgezondheid kwam in het geding, en de politieke druk nam toe. Daarop hebben we, in overleg met distributeur Vos Capelle en uitvoeringsorganisatie Onderhoud Enschede BV, bekeken welke andere mogelijkheden er waren.”

Uiteindelijk koos de gemeente voor preventieve bestrijding, met behulp van Entonem. “Op plekken waar bijzondere vlindersoorten voorkomen, zetten we nematoden in. Omdat dit al in een vroeg stadium gebeurt, is er geen nevenwerking op andere rupsen. In totaal zijn 2600 tot 3000 eiken behandeld met nematoden.”

Net als collega’s van andere gemeenten ziet Klein Breukink daarnaast ook planningstechnische voordelen. “Omdat we eerder kunnen starten met de bestrijding, kunnen onze aannemers hun mankracht en machines beter spreiden. Ook dat is een groot pluspunt.”

Over het effect van de inzet van nematoden kan Klein Breukink op dit moment nog weinig zeggen. Johan Aalderink van distributeur Vos Capelle benadrukt wel dat een juiste en precieze toepassing van cruciaal belang is voor een optimaal resultaat. “Onder meer het moment van inzet is belangrijk: de nematoden kunnen worden toegepast vanaf een dag of vier à vijf nadat de rupsen de eipakketten hebben verlaten. Belangrijk is wel dat de temperatuur minimaal vijf graden bedraagt, ook is de hoeveelheid wind van belang. Als distributeur schakelden wij de afgelopen periode continu met de gemeente en de aannemer, om het juiste toepassingsmoment te kunnen bepalen. Na de toepassing hebben we wat waterdruppels opgevangen, en deze onder de microscoop gelegd. Hierin zagen we volop nematoden terug. Dit bevestigde dat de uitvoering op de juiste manier had plaatsgevonden.”

De gemeente Enschede zet deze zomer ook feromoonvallen in, om te kijken hoeveel vlinders van de eikenprocessierups nog aanwezig zijn in de gebieden waar diverse bestrijdingsmethoden werden gehanteerd. “Aan de hand hiervan, en op basis van de eventuele overlast die dit seizoen wordt ervaren, bepalen we of we de inzet van nematoden komend jaar verder uitrollen”, zegt Klein Breukink. “Maar zoals gezegd: de planningstechnische voordelen en het behoud van biodiversiteit zijn sowieso belangrijke winstpunten.”